Cumhuriyet tarihinin ilk kadın mecmualarından biri Trabzon’da çıkarılmış dense buna kaçınız inanır? Dönemin şartlarını da göz önünde tutunca, o dönemin en önemli Karadeniz kenti de olsa taşrada böyle bir işin gerçekleşmesine inanmak zor gözüküyor ama olmuş.
Mevzubahis mecmua, Çalıkuşu mecmuası. Şahsen böyle bir derginin varlığından Sevecen Tunç’un “Trabzon’da Futbolun Toplumsal Tarihi: Mektepliler, Münevverler, Meraklılar” kitabını okumamla haberdar olmuştum. Zaten internette de fazla bir bilgi yok hakkında. Bugüne kadar bu konuya Sevecen Tunç’a ek olarak sanırım “Fırtına, İhtilal, Efsane” kitabında Prof. Dr. Hakan Kulaçoğlu değinmiş, bir de “Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi” dahilinde Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nden Ümüt Akagündüz tarafından yapılan bir araştırmada kısa bir biçimde değiniliyor.
Bahsettiğim gibi dergi hakkında bildiklerim “sadece bir zamanlar var olduğu” noktasında sınırlı kaldığı için doğrudan alıntılarla yazıyı sürdüreceğim.
Futbolun Toplumsal Tarihi: Mektepliler, Münevverler, Meraklılar kitabında Çalıkuşu dergisine şöyle değinilmiş;
“1920’ler futbolun kent yaşamındaki öneminin gittikçe arttığı yıllardı. Yerel basın sadece kulüp ve sporcularla ilgili haberler yayınlayarak değil, spora ilişkin teorik tartışmalara yer vererek de bu önemi açıkça ortaya koyuyordu. Gazete ve dergilerde spor üzerine yazan da, siyaset üzerine kalem oynatan da aynı kişilerdi. Ve bu isimlerin birçoğu aynı zamanda kulüplerin üyeleriydi. Futbol, basın ve siyasetin örtüştüğü toplumsallık bir defa daha, tüm bu sahalarda aynı toplumsal kesimin top koşturduğunu göstermekteydi. Bu noktada bir kadının sahibi ve müdürü olduğu ve ülkenin ilk kadın dergisi olma iddiasıyla yayınlanan ‘Çalıkuşu’ adlı derginin futbola gösterdiği özel ilgiye değinmek yerindedir. Trabzon’da yayınlanan bu derginin gündem maddelerinin başında kadın ‘hakları’ ve ‘futbol’ gelmektedir. Dergide kulüplerin kültürel faaliyetleriyle ilgili haberler yayınlanmaktadır. O tarihlerde spor kulüplerinin kentin kültür yaşamına katkısı dikkate alındığında bu haberlerin varlığı doğaldır. Ancak bunların dışında dergide futbolcu karikatürlerine ve futbol maçlarına dair haber ve yorumlara da sıklıkla rastlanmaktadır. Ayrıca dergi yöneticileri 1926 yılında “Çalıkuşu Kupası” adı altında ‘Trabzon halkına güzel bir gün yaşatmak ve iyi bir maç seyrettirmek maksadıyla’ özel bir futbol maçı tertip etmişlerdir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında yayınlanan bir kadın dergisinin futbol ve spor kulüplerine gösterdiği bu ilgi, futbolun modern yaşamda temsil ettiği değerleri göstermesi bakımından dikkate değerdir.”
Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi’nin 2012 yılında çıkarılan 34 sayısındaki Ümüt Akagündüz imzalı “1918-1928 Yılları Arasında Yayımlanan Kısa Ömürlü Osmanlıca Kadın Dergileri Hakkında Kısa Bir Değerlendirme” isimli yazıda bu mecmuaya şu şekilde değinilmekte;
“Elimizde dördüncü ve yedinci sayıları bulunan Çalıkuşu’nun yayım yeri Trabzon’dur. Dördüncü sayı 3 Haziran 1926, yedinci sayı ise 1 Temmuz 1926 yıllarından yayımlanmıştır. ‘Perşembeleri çıkar haftalık resmî gazete’ alt başlığı ile çıkan derginin sahibi ve müdürü Şefika Münir, edebi müdür ise Hamamizade İhsan’dır. İsmail Hakkı, feride Ümit, Ali Haydar, Dr. İsmail Ferit ve Emel Rezzan dergide yazıları bulunan isimlerden birkaç tanesidir.”
